Szlak Zbójników Karpackich jest szlakiem kulturowym
Międzynarodowy Szlak Zbójników Karpackich jest nowoczesnym i oryginalnym sieciowym produktem turystycznym, promującym niematerialne dziedzictwo kultury w Europie jakim jest zbójnictwo karpackie.
Idea przewodnia, która towarzyszyła twórcy szlaku była związana z pokazaniem unikatowego rdzenia kultury i tradycji krajów, które zlokalizowane są na mitycznym łuku Karpat, przez który ZBÓJNICKI SZLAK przebiega. Tymi krajami są: Polska, Czechy, Węgry, Słowacja, Ukraina i Rumunia. Marzeniem autora szlaku jest to, aby „Szlak Zbójników Karpackich” stał się jednym ze Szlaków Kulturowych Rady Europy.
Szlak Zbójników Karpackich to tematyczny, pieszo - samochodowy szlak turystyczny, na którym zlokalizowanych jest ok. 1000 miejsc związanych z tradycją zbójnicką, opryszkowską i hajdamacką sześciu krajów. Zbójnicki Szlak obejmuje miejsca legendarnego ukrycia zbójnickich skarbów, zbójnickie zamczyska, skanseny architektury ludowej, izby pracy twórczej, muzea, zabytki architektury sakralnej, osobliwości przyrody nieożywionej (m.in. jaskinie, wychodnie skalne związane ze zbójnikami). Szlak Zbójników Karpackich ma imponującą długość 4.500 km. Miejsca na SZLAKU ZBÓJNIKÓW KARPACKICH stanowią wielkie bogactwo regionów karpackich. Oddają jego specyfikę i określają kulturową tożsamość. Ich unikatowość i autentyczność sprawia, że są integralną częścią europejskiego dziedzictwa kulturowego. Zbójnicki Szlak posiada bardzo wysoki potencjał turystyczny i docelowo stać się ma jedną z najbardziej interesujących tras turystycznych w Europie.
Fundacja „Zbójnicki Szlak” z siedzibą w Żywcu wraz z Centralnym Ośrodkiem Turystyki Górskiej PTTK www.cotg.pttk.pl ul. Jagiellońska 6 31 – 010 Kraków od niedawna współdziałają przy budowie i promocji Szlaku Zbójników Karpackich.
Szlak Zbójników Karpackich jest na razie wyznaczony tylko wirtualnie, a z efektami pracy autora projektu można się zapoznać na stronie internetowej www.zbojnickiszlak.pl
Prace nad budową i oznakowaniem ZBÓJNICKEIGO SZLAKU zostaną podzielone na kilka etapów. Powstaną sieci szlaków – pieszych, rowerowych, a może nawet i konnych po najbardziej atrakcyjnych terenach związanych z historią zbójnictwa w Karpatach.
Niedawno rozpoczęto współpracę z Salonem Turystyki Aktywnej Wierchy www.wierchy.pttk.pl który będzie współorganizatorem zbójnickich wycieczek organizowanych przez Fundację "Zbójnicki Szlak". Już w 2012 roku będzie można zarezerwowac całą gamę produktów turystycznych, wycieczek, trekkingów, kolonii o tematyce zbójnickiej, hajdamackiej czy opryszkowskiej.
Patronat nad SZLAKIEM ZBÓJNIKÓW KARPACKICH objęła również ostatnio Gazeta Górska www.gazetagorska.pttk.pl oraz Magazyn NMP www.npm.pl , które publikują ciekawe artykuły związane z rozwojem projektu „ZBÓJNCIKI SZLAK” oraz z tematyką zbójnictwa karpackiego.
Bardzo ciekawą inicjatywą zdają się być tzw. funty zbójnickie, które produkowane są przez Mennicę Łebską a dystrybuowane w ramach projektu „Szlak Zbójników Karpackich” na terenie Beskidzkiej Piątki w Beskidzie Śląskim oraz w Beskidzie Sądeckim w Krynicy, Muszynie i Piwnicznej. W każdej z tych miejscowości wprowadzono do obiegu odrębny pieniądz lokalny, który będzie można otrzymać w formie reszty lub też zapłacić nim w kilkunastu punktach honorujących. Funty Zbójnickie nie są prawnym środkiem płatniczym, są natomiast bonem towarowym w formie żetonu akceptowanym w wybranych obiektach handlowo-usługowych, które zgodziły się na udział w akcji. Kurs ustalono na stałym poziomie, a więc 1 Funt Zbójnicki to równowartość 10 zł. Można również zapłacić tymi okazjonalnymi „pieniążkami” w wymienionych firmach, ale chętniej jednak zabierane są jako limitowane pamiątki z Beskidów, czy okazy kolekcjonerskie. Motywami łączącymi kolekcję są wizerunki słynnych karpackich zbójników oraz charakterystycznych dla każdej gminy obiektów atrakcyjnych turystycznie. Planowane jest również stworzenie serii funtów zbójnickich z logotypem „ZBÓJNICKIEGO SZLAKU”.
W planach jest stworzenie parku rozrywkowo - tematycznego ZBÓJNIKOLANDIA, hotelu i karczmy JANOSIKOWY DWÓR oraz MUZEUM ZBÓJNICTWA KARPACKIEGO. Obiekty mają powstać na Żywiecczyźnie, na Podhalu i na Spiszu.
Projekt uwzględnia również stworzenie agencji artystycznej KARPACKIE ZBÓJE, FUNDACJI „ZBÓJNICKI SZLAK”, zbójnickiej drużyny rekonstrukcyjnej JANOSIKOWA DRUŻYNA, KLUBÓW SYMPATYKÓW ZBÓJNICTWA KARPACKIEGO, ZBÓJNICKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO oraz czasopisma promującego całą inicjatywę „NA ZBÓJNICKIM SZLAKU”. W kilkunastu miejscach mają powstać również wielkie pomniki KARPACKICH HARNASI, które będą podświetlone niczym pomnik Janosika w Terchowej na Słowacji. Stworzone zostały również podwaliny do nowopowstającego festiwalu promującego spuściznę kulturową 6 krajów przez które ZBÓJNICKI SZLAK przebiega. Festiwal będzie nosił nazwę „ZBÓJNICKIE IGRCE”.
W 2012 roku powstanie również kolejny – bardziej nowoczesny portal o zbójnictwie z systemem rezerwacji zbójnickich imprez turystycznych oraz rezerwacją miejsc noclegowych na ZBÓJNICKIM SZLAKU.
Cały projekt „SZLAK ZBÓJNIKÓW KARPACKICH” jest prawnie chroniony przez Urząd Patentowy RP z siedzibą w Warszawie.
SZLAK ZBÓJNIKÓW KARPACKICH to szlak dziedzictwa kulturowego Karpat. Pomyślany jest m.in. jako szlak tematyczny związany ze zbójnikami karpackimi, a także dotyczący twórczości ludowej i sztuki naiwnej wyrastającej z tradycyjnego rzemiosła i sztuki Karpat. Szlak przebiega niejednokrotnie przez skanseny architektury ludowej, muzea, izby pracy twórczej, izby regionalne, dzięki temu potencjalny turysta będzie mógł zakupić dodatkowo oryginalny zbójnicko – góralski gadżet.
Zbójnicki Szlak Dziedzictwa Kulturowego służy prezentacji i upowszechnieniu twórczości rodzimych artystów Karpat, niemniej jego idea sprowadza się m.in. do spotkania z twórcą – artystą czy rękodzielnikiem, nie zaś do samego kontaktu z jego dziełem. Stąd atrakcjami ujętymi na szlaku są m.in. pracownie i warsztaty twórców, a tam gdzie to niemożliwe – po prostu ich domy, w których żyją i jednocześnie tworzą.
Takie wyprofilowanie szlaku wynika z faktu, że jest on pomyślany i powinien być promowany jako nie tyle atrakcja czysto turystyczna, ile adresowana do przyjezdnych zbój - przygoda – spotkanie z niezwykłymi ludźmi, którego tłem i pretekstem są ich prace związane z tematyką zbójnictwa karpackiego.
Podstawowe założenia dotyczące szlaku są następujące:
• Szlak Zbójników Karpackich jest potencjalnie otwarty dla wszystkich zainteresowanych, którzy zgłoszą akces do udziału w szlaku, wyrażą zgodę na umieszczenie swoich danych w opisie szlaku, wyrażą chęć przyjmowania zainteresowanych tematyką zbójnictwa karpackiego gości i zostaną zaakceptowani przez organizatorów Szlaku.
• jedną z ofert Zbójnickiego Szlaku jest wizyta w pracowni lub domu twórcy, spotkanie z nim i zapoznanie się z jego twórczością oraz warsztatem twórczym.
• uzupełniającą ofertą może być – w zależności od indywidualnego zainteresowania i możliwości twórcy - zakup lub możliwość zamówienia zbójnickich prac, aktywny udział w warsztacie twórczym, nauka wybranej techniki.
• w obecnie proponowanym, pierwszym kształcie „Szlaku Zbójników Karpackich” wszystkie miejsca ujęte są w ramach jednej głównej trasy z odgałęzieniami na poszczególne kraje i regiony.
Po weryfikacji zgłoszeń, zwizytowaniu każdego zgłoszonego zbój - miejsca, spotkaniu z każdym zgłoszonym twórcą i weryfikacji w terenie wstępnie wytyczonych tras proponuje się, aby:
• podstawową trasą była trasa samochodowa
• uzupełniające były by trasy rowerowe i trasy piesze – podzielone na kilkadziesiąt zbój - pętli wybranych jako stosunkowo najbardziej dostępne dla przeciętnego, niewyczynowego rowerzysty czy piechura.
Uzasadnieniem do przyjęcia takiego podejścia są przede wszystkim obiektywne uwarunkowania terenowe: bardzo rozległy obszar objęty szlakiem i znaczne rozproszenie atrakcji objętych ZBÓJNICKIM SZLAKIEM, duże różnice wysokości, miejscami trudny dojazd, niewielka ilość wygodnych i bezpiecznych ścieżek rowerowych, niekompletne oznakowanie ścieżek rowerowych i pieszych istniejących.
CZYM JEST TURYSTYKA KULTUROWA?
Turystyka kulturowa stanowi jeden z segmentów szeroko pojętej turystyki, ze względu na ścisłe związki jakie występują pomiędzy turystyką, a kulturą: turystyka popularyzuje kulturalne dobra, natomiast kultura stymuluje to jak turystyka się rozwija (Jędrysiak, 2008, s.9).
Definicja turystyki kulturowej
Według T. Jędrysiaka (2008, s.9) przez turystykę kulturową należy rozumieć przemieszczanie się ludzi w celu zdobycia nowych doświadczeń i informacji, zaspokojenia własnych potrzeb, z miejsc stałego zamieszkania do miejsc gdzie znajdują się atrakcje kulturalne.
Inna definicja mówi, iż turystykę kulturową stanowi aktywność osób w czasie podróży oraz w miejscu pobytu turystycznego, która daje możliwość na poznanie lub doświadczenie sposobu życia ludzi w miejscu przez nich odwiedzanych (tradycje religijne, obyczaje społeczne, dziedzictwo kulturowe) oraz na zaspokojenie potrzeb w zakresie kultury (Marciszewska, 2002, s.5,za: Jędrysiak, 2008, s.9).
Innymi słowy turystyka kulturowa to taka aktywność turystyczna osób, której celem nie jest tylko i wyłącznie wypoczynek, ale także wzbogacenie się o nowe doświadczenia, poznanie kultury mniej lub bardziej odmiennej niż własna.
Turystyka, a kultura
Kultura to całokształt duchowego i materialnego dorobku ludzkości, oraz ogół wartości, zasad i norm współżycia jakie są charakterystyczne dla konkretnego społeczeństwa. Jest to także wszystko to, co powstaje dzięki pracy ludzkiej, oraz jest wytworem myśli i działalności człowieka (R. Smolski, M.Smolski, E.H. Stadtmuller, 1999).
Ponadto kulturę dzieli się na(Jędrysiak, 2008,s.12):
• materialną – wszelkiego rodzaju wytwory człowieka,
• duchową (niematerialną) – niematerialne elementy kultury uważane są za tzw. tradycję historyczną, ulegającą przekształceniom w całym procesie historycznym. Są to osiągnięcia i wytwory z dziedziny nauki, sztuki, które funkcjonują jako wierzenia, dzieła artystyczne, obyczaje oraz jako uznane wartości np. sprawiedliwość.
Zależności pomiędzy turystyką, a kulturą: turystyka jest elementem, funkcją, czynnikiem przemian kultury, przekazem kultury oraz płaszczyzną gdzie spotykają się kultury. Dzięki turystyce możliwe jest kultywowanie dziedzictwa, tego co zostawiła obecnym społeczeństwom przeszłość. Poprzez zetknięcie się kultur ludzie uczą się wzajemnej tolerancji oraz szacunku dla odmiennego stylu życia (Panasiuk, 2006, s.36,za: Jędrysiak, 2008,s.13).
Formy turystyki kulturowej
Rys.2. Formy turystyki kulturowej
(Źródło: Mikos v. Rohrscheidt, 2010,s.35)
Powyższy rysunek przedstawia różne formy turystyki kulturowej. Schemat ten autor stworzył w oparciu o naukowe analizy i charakterystyki rodzajów turystyki kulturowej, analizy destynacji oraz programów zorganizowanych wypraw, którymi turyści są zainteresowani, na podstawie ofert wyspecjalizowanych w dziedzinie turystyki kulturowej touroperatorów (Mikos v. Rohrscheidt, 2010, s.35).
Turystyka kulturowa jest jednym z najszybciej rozwijających się segmentów rynku turystycznego w dobie globalizacji. Związana z poznawaniem wytworów kultury dawnej i współczesnej oraz sposobów życia ludzi w poszczególnych regionach, obejmuje turystykę zorientowaną na dziedzictwo kulturowe, zwłaszcza w Europie - uważanej za kolebkę światowej kultury. Turystyka kulturowa to podróżowanie ludzi z miejsc ich stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturowych, aby poszerzyć wiedzę, zdobyć nowe doświadczenia czy zaspokoić własne potrzeby poznawcze.
Szacuje się, że 70% przychodów przemysłu turystycznego pochodzi z turystyki kulturowej. Ta forma turystyki opiera się na kontaktach z lokalnymi społecznościami i poznawaniu szeroko rozumianej kultury. Turyści chcą być świadkami niezwykłego wydarzenia: wysłuchać koncertu, zobaczyć spektakl, uczestniczyć w uroczystościach religijnych, festiwalach folklorystycznych, świętach regionalnych, w poznawaniu obiektów dziedzictwa kulturowego czy spróbować kuchni regionalnej. W ten sposób powstaje przestrzeń ekonomiczna, która może być źródłem dochodów dla kraju.
Turystyka wymusza inwestowanie w dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Sprzyja odnowie skarbów przyrody, spojrzeniu na krajobraz jako na wartość, ogólnoludzkie i narodowe dzieło kultury.
W najbliższych latach najważniejszą ofertą polskiej turystyki kulturalnej na rynku światowym może się stać kultura regionalna, będąca enklawą autentyzmu. Idealnie w te założenia wkomponował się SZLAK ZBÓJNIKÓW KARPACKICH.
Turystyka kulturowa - dziedzina turystyki skierowana na odwiedzanie i poznawanie miejsc związanych z kulturą w jej rozmaitych aspektach. Obiekt zainteresowania tej turystyki stanowią zarówno wytwory kultury w przeszłości, jak i współczesne. W jej skład integralnie wchodzi więc również wszelkiego rodzaju turystyka historyczna. Nie należy zaś krajoznawstwo.
W zależności od przyjętych kryteriów definiowania samej kultury, turystyka kulturowa może być określana wąsko (wówczas zakres tego pojęcia obejmuje tylko elitarną turystykę kultury wysokiej) lub szeroko (także turystyka edukacyjna oraz liczne typy podróży podejmowanych w związku z celami i motywami kultury powszechnej). W związku z rozszerzeniem znaczenia słowa "kultura", jak i wzrastającą popularnością i różnorodnością tej formy aktywności turystycznej, współcześnie zarówno organizacje turystyczne, jak i badacze skłaniają się ku drugiej definicji.
Turystyka kulturowa jest jedną z najstarszych form turystyki. Od drugiej połowy XX w., zwłaszcza w krajach Europy zachodniej, trwa rosnące zainteresowanie tą formą aktywności turystycznej i postępująca za tym rozwój usług komercyjnych w tym zakresie. Dotyczy to również Polski, w której wprawdzie procesy te dotąd rozwinęły się słabiej, jednakże trendy rozwojowe są zauważalne, przewiduje się też rosnące zainteresowanie przyjazdami do Polski turystów kulturowych zza granicy.
W Polsce, z racji dość późnego na tle Europy rozwoju turystyki kulturowej jako samodzielnej działalności, przez długi czas nie wytworzono kompleksowej i funkcjonalnej definicji turystyki kulturowej. Po raz pierwszy w polskojęzycznym obiegu naukowym dokonano tego w 2008 r.
Przyjmując powszechnie dziś akceptowane szerokie pojęcie kultury, turystyka kulturowa to:
[...] te wszystkie grupowe lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w których spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej albo powiększenie ich wiedzy o organizowanym przez człowieka świecie otaczającym jest zasadniczą częścią programu podróży lub stanowi rozstrzygający argument dla indywidualnej decyzji o jej podjęciu lub wzięciu w niej udziału.
Definicja ta ma na celu wyraźne wyodrębnienie turystyki kulturowej spośród innych gałęzi turystyki - rozumianej zarówno jako zjawisko społeczne, jak i gałąź gospodarki. Łączy ona w sobie podejmowane w polskim i zagranicznym środowisku naukowym próby zdefiniowania turystyki kulturowej ze względu na popyt (modę), ofertę imprezy turystycznej, motywacje osobiste uczestnika, czy walory kulturowe. Można w niej wyróżnić trzy podstawowe warunki przyporządkowania imprezy turystycznej do zakresu turystyki kulturowej:
• w pierwszej kolejności musi spełniać wymogi definicji samej turystyki (wyprawy o charakterze turystycznym), tj. przede wszystkim zakładać opuszczenie stałego miejsca zamieszkania na więcej niż jedną dobę (czyli z noclegiem), ale nie więcej niż rok czasu i nie być prowadzone w celach zarobkowych. Tym samym do turystyki kulturowej nie kwalifikuje się np. wizyta w pobliskim muzeum,
• jej oferta przynajmniej w przeważającej części musi być nakierowana na kulturę (zasadnicza część programu), albo czynnik kulturowy musi stanowić główny motyw do podjęcia takiej podróży przez uczestnika (rozstrzygający argument dla indywidualnej decyzji o jej podjęciu lub wzięciu w niej udziału). Zastrzeżenie to jest istotne, bowiem wyprawy turystyczne zwykle nie posiadają jednolitego charakteru (tj. wyłącznie wypoczynkowego lub też wyłącznie kulturowego), lecz zazwyczaj mieszają w różnych proporcjach elementy relaksu i zapoznawania się z walorami kulturą,
• Oprócz typowych wycieczek z programem zwiedzania, do turystyki kulturowej mogą kwalifikować się także podróże edukacyjne (np. prowadzone w celu wszechstronnej nauki języka obcego w krajach jego codziennego użytku), o ile nie są to profesjonalne ekspedycje badawcze (powiększenie ich [tj. uczestników] wiedzy). Wyprawy badawcze są bowiem organizowane w celu prowadzenia badań, a więc powiększania ogólnego dorobku wiedzy - a nie zapoznawania się przez uczestników z ustalonym stanem wiedzy.
PODZIAŁ
Na turystykę kulturową składają się trzy podstawowe gałęzie, które z kolei dzielą się na precyzyjniej scharakteryzowane rodzaje. Wiele wypraw turystyki kulturowej wykazuje także mieszany charakter, z elementami charakterystycznymi dla poszczególnych jej rodzajów.
1. Turystyka kultury wysokiej
• turystyka dziedzictwa kulturowego,
• turystyka muzealna,
• turystyka literacka,
• turystyka eventowa (kultury wysokiej),
2. Turystyka edukacyjna
• podróże studyjne
• podróże tematyczne,
• podróże językowe,
• podróże seminaryjne,
3. Powszechna turystyka kulturowa
• turystyka miejska,
• wiejsko-kulturowa,
• etniczna,
• turystyka obiektów militarnych,
• turystyka obiektów przemysłowych i technicznych,
• turystyka żywej historii,
• turystyka eventowa kultury popularnej,
• turystyka kulturowo-przyrodnicza,
• turystyka egzotyczna,
• turystyka religijna i pielgrzymkowa,
• turystyka kulinarna,
• turystyka hobbystyczna,
• turystyka regionalna.
PROFIL TURYSTÓW KULTUROWYCH
Z uwagi na zróżnicowanie uczestników podróży w zakresie fachowej wiedzy, zainteresowania problematyką, czy preferowanego spędzania wolnego czasu, w teorii turystyki kulturowej podzielono turystów kulturowych na trzy główne grupy: motywowanych, zainteresowanych i przyciąganych kulturowo.
• Turyści motywowani (determinowani) kulturowo to osoby, które w swoich podróżach kierują się pogłębianiem swoich zainteresowań. Posiadają one zwykle bardzo dużą wiedzę na temat odwiedzanych miejsc. Nastawieni są zwykle na "studiowanie" obserwowanych zjawisk, czy artefaktów. Ich wyprawy zawierają zwykle mniej modułów, które jednak są realizowane niezwykle szczegółowo.
• Turyści zainteresowani kulturowo uznają czynniki kulturowe za główny, ale niekoniecznie jedyny istotny element wyprawy. Charakteryzuje ich chęć poznania zjawisk i artefaktów, o których mają powierzchowną wiedzę, bądź też zwiedzenia atrakcyjnych miejsc. Istotną rolę przy wyborze destynacji odgrywa często moda. Osoby takie zwykle nastawione są na zwiedzenie większej ilości miejsc i obiektów, kosztem ich bardziej powierzchownego poznania. Do takich osób kierowane są tzw. wycieczki objazdowe.
• Turyści przyciągani kulturowo są osobami - najczęściej podróżnymi indywidualnymi - w założeniu wykraczającymi poza definicję turystów kulturowych, bowiem źródłem wyboru ich destynacji podróżniczych nie jest chęć zaznajomienia się z wytworami kultury, jednakże na miejscu docelowym ulegają zainteresowaniu miejscowymi walorami kulturowymi i w ten sposób stają się turystami kulturowymi.
GŁÓWNE DESTYNACJE TURYSTYKI KULTUROWEJ W POLSCE:
Miasta z dużym nagromadzeniem zabytków, w tym: Kraków, Gdańsk, Warszawa, Poznań, Wrocław, Toruń, Lublin, Przemyśl, mniejsze miasta z unikalną historią lub bardzo cennymi zabytkami jak Gniezno, Sandomierz, Sanok, Lidzbark Warmiński, Świdnica, Płock.
Miejsca związane z dziejami innych narodów lub grup etnicznych jak Tykocin, Leżajsk, Nysa, Gierłoż, Bohoniki, Kruszyniany.
Polskie zabytki UNESCO (turystyka przyjazdowa i krajowa) oraz Pomniki Historii (głównie turystyka krajowa).
Muzea z najcenniejszymi zbiorami (Wawel, Zamek Królewski w Warszawie, Muzea Narodowe w Warszawie, Poznaniu, Gdańsku, Wrocławiu, Krakowie) najnowocześniejsze (np. Muzeum Powstania Warszawskiego) lub unikalne (np. Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu).
Najcenniejsze obiekty sakralne, w tym. m.in. opactwa w Krzeszowie, Lubiążu, Mogile, klasztor w Częstochowie, kościoły w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Poznaniu.
Najbardziej znane zabytki techniki, w tym Kanał Ostródzko-Elbląski, Kanał Augustowski, Parowozownia Wolsztyn, skanseny kolejowe w Chabówce, Kościerzynie, Jaworzynie Śl., zabytkowe kopalnie w Wieliczce (UNESCO), Bochni, Zabrzu, Tarnowskich Górach.
Najlepiej zachowane obiekty militarne, jak twierdze w Kłodzku, Osowcu, Świnoujściu, linie obronne MRU, Westerplatte i inne, miejsca bitew (jak. Pola Grunwaldzkie) lub martyrologii (jak Oświęcim, Treblinka, i inne).
Najcenniejsze polskie rezydencje, w tym obok wymienionych miejscowości: Nieborów, Kórnik, Rogalin, Łańcut, Kozłówka, Krasiczyn, Książ, Pszczyna, Baranów Sandomierski.
Imprezy turystyki kulturowej oferuje większość dużych biur podróży, jednak coraz częściej wymagający klienci kierują się ku wyspecjalizowanym w tym kierunku usług touroperatorom.
ISTNIEJĄ TAKŻE SPECJALNE SZLAKI TURYSTYCZNO – KULTUROWE W POLSCE I W EUROPIE.
SZLAKI TURYSTYCZNO-KULTUROWE
Turystyka kulturowa będąca nie tylko pewnym segmentem ruchu turystycznego, ale także sposobem spędzania czasu wolnego, zawiera w sobie oprócz najważniejszych miejsc i szlaków o randze światowej bądź kontynentalnej, także te o zasięgu narodowym, regionalnym bądź lokalnym, które skoncentrowane są wokół kultury materialnej lub duchowej. Aby wyjaśnić istotę szlaku kulturowego należy posłużyć się definicją: „szlak kulturowy to szlak tematyczny, posiadający jako swój punkt ogniskujący walor kulturowy lub element dziedzictwa kulturowego, przy czym kluczową rolę odgrywają w nim atrakcje o charakterze kulturowym” (Puczko, T.Ratz, 2007, s.133). Bazując na podanej definicji oraz na rozumianym szeroko pojęciu kultury, A. Mikos v. Rohrscheidt podjął próbę kategoryzacji szlaków turystycznych, które posiadają charakter kulturowy (2008, s.291-311), nazywając je wszystkie „szlakami turystyczno – kulturowymi” (2008, s.292). Dzięki temu możliwe jest wyodrębnienie ich spomiędzy pozostałych turystycznych szlaków oraz posiadanie jasności w kwestii formułowania oferty turystycznej.
Kryterium „podziału tematycznego”(Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s.292):
• szlaki historyczne (militarne, pielgrzymie, biograficzne, archeologiczne),
• historyczne szlaki handlowe,
• szlaki etnograficzne,
• szlaki kultury architektonicznej i budowlanej,
• szlaki dawnych rzemiosł,
• szlaki techniki i przemysłu,
• inne (takie, które odpowiadają tematyką wybranym typom wypraw turystyki kulturowej).
Powyższe kryterium wpisuje się w szeroką definicję turystyki kulturowej, której celem są obiekty będące dziedzictwem kultury wysokiej oraz powszechnej.
Kryterium „zasięgu szlaku”(Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s.308):
• międzynarodowe,
• krajowe,
• regionalne,
• lokalne (trasy turystyczno – kulturowe o zasięgu miasta lub gminy).
Dodatkowo autor proponuje aby szlaki posiadające charakter regionalny, które prowadzą wewnątrz konkretnego państwa oraz wykraczają poza jego granice w ramach regionu sąsiedniego kraju lub krajów nazwać „szlakami transgranicznymi”.
Kryterium „znaczenia szlaków”(Mikos v. Rohrscheidt, 2008):
• szlaki wyróżnione z „predykatem” europejskim:
- Wielkie Szlaki Kulturowe Rady Europy,
- Szlaki Kulturowe Rady Europy,
- Szlaki w ramach Szlaków Kulturowych Rady Europy,
• szlaki międzynarodowe,
• szlaki krajowe,
• szlaki regionalne,
• szlaki lokalne.
Kryterium to zostało stworzone na podstawie odniesienia konkretnych szlaków do kulturowego dziedzictwa. Wymienienie określeń szlaków, które zostały uznane przez Radę Programową Europejskich Szlaków Kulturowych jako Wielkie Szlaki Kulturowe Rady Europy pokazuje, że autor uznał je za potwierdzenie ich europejskiej rangi oraz znaczenia międzynarodowego.
Ochrona dziedzictwa
W 1987 roku ustanowiony został tytuł „ Europejskich Szlaków Kulturowych” przyznawany przez Radę Europy. Do tej pory na liście Europejskich Szlaków Kulturowych znalazły się:
- Droga św. Jakuba,
- Szlak Mozarta,
- Dziedzictwo Andaluzji,
- Szlak Języka Kastylijskiego,
- Hanza,
- Szlak Parków i Ogrodów,
- Szlak Wikingów i Normanów,
- Via Francigena,
- Szlak św. Marcina z Tours,
- Szlaki Dziedzictwa Żydowskiego,
- Szlak Cluny,
- Szlak Drzew Oliwnych,
- Via Regia,
- Transromanica,
- Trasa Schickhardta,
- Szlak Wenzel i Vauban,
- Żelazny Szlak Pierenejów,
- Środkowoeuropejski Szlak Żelaznej Kolei,
- Szlak Don Quixota,
- Droga św. Michała,
- Szlaki Fenickie,
- Szlaki Dziedzictwa Migracji,
- Via Carolingia,
- Szlak IterVitis,
- Szlak Cysterski,
- Szlak Europejskich Cmentarzy,
- Szlak Prehistorycznego Malarstwa Jaskiniowego,
- Szlak Dziedzictwa Termalnego i Miast Uzdrowiskowych,
- Droga św. Olafa.
Na liście znajduje się 29 szlaków o znaczeniu szczególnym dla europejskiej kultury. Ich zadaniem jest pokazanie jak dziedzictwo poszczególnych państw kontynentu tworzy wspólne dziedzictwo Europy. Szlaki mają propagować wartości Rady Europejskiej takie jak: różnorodność kulturowa, prawa człowieka, demokracja oraz dialog międzykulturowy za pomocą turystyki kulturowej. Swoim zasięgiem Europejskie Szlaki Kulturowe miałyobejmować więcej niż jedno państwo bądź region, być utworzone wokół zagadnienia określonego wątkami artystycznymi, historycznymi lub społecznymi, które dotyczyłyby spraw europejskich (Orzechowska – Kowalska, 2003, s.71).
Dodatkowa klasyfikacja szlaków turystyczno-kulturowych:
Poza wymienionymi kryteriami klasyfikacji szlaków turystyczno – kulturowych (podziału tematycznego, zasięgu i znaczenia szlaków) A. Mikos v. Rohrscheidt rozróżnia także podział na szlaki materialne oraz wirtualne (ten rodzaj szlaku może być dodatkowo rozróżniany ze względu na spełnianie choćby wybranych kryteriów szlaku w terenie lub ze względu na metodę wyznaczenia). Za oczywiste wyznaczniki wszystkich szlaków autoruważa m.in.: dokładne określenie ich przebiegu, jednoznaczną nazwę, sprecyzowane uznanie władzy państwowej, regionalnej bądź lokalnej.
Szlakiem materialnym można nazwać tylko szlak, który poza posiadaniem nazwy, trwałości oferty (szlak nie może stanowić oferty sezonowej, krótkoterminowej lub jednorazowej) oraz własnego logo, urzeczywistnia cztery podstawowe kryteria:
a) Kryterium dostępności
Według tego kryterium wszystkie lub „prawie wszystkie” (Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s.294) obiekty, które znajdują się na szlaku powinny być dostępne dla odwiedzających. Każdy kto zdecyduje się na skorzystanie z oferty jaką deklaruje szlak powinien mieć możliwość zwiedzenia atrakcji. Warunek ten nie ma jednak charakteru bezwzględnego, ponieważ niektóre obiekty mogą być rzadziej odwiedzane. W takim wypadku powinna istnieć ewentualność udostępniania ich w celu zwiedzania na życzenie turystów (np. „klucz na telefon”) lub w wyznaczonych godzinach. W przypadku wyznaczenia opłat za taką usługę, koszt powinien być określony w obowiązującym na terenie szlaku cenniku, który obejmowałby zwiedzanie mniejszych lub umiejscowionych daleko od miejskich ośrodków obiektów.
b)Kryterium oznaczenia „in situ”
Podstawowym warunkiem szlaku turystycznego jest wyznaczenie go w terenie. Szlak materialny musi mieć jednolite oznaczenie obiektów „na miejscu”, tzn. informacje zawarte w postaci znaków w terenie, na trasach między poszczególnymi miejscowościami znajdującymi się na szlaku, nieopodal obiektów oraz przy obiektach. Oznaczenie ma za zadanie ułatwić podróżującemu zwiedzanie tak, aby bez mapy lub przewodnika miał możliwość zorientowania się w lokalizacji atrakcji szlaku (Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s.38-39). Na znakach informacyjnych przy drogach, oznaczających szlak powinny znaleźć się kolejno: logo szlaku, nazwa, kategoria („szlak materialny” lub „materialny szlak kulturowy”), natomiast na tablicach znajdujących się przy obiektach lub zespołach obiektów, oprócz wcześniej wymienionych, należy umieścić: numer telefonu i adres koordynatora, długość i mapę szlaku, adres strony internetowej oraz nazwę konkretnego obiektu lub zespołu obiektów.
c)Kryterium uzasadnionej tematyzacji
Oprócz adekwatnej do tematyki nazwy, szlak powinien posiadać przebieg oraz dobór ważnych dla niego obiektów, opartych na literaturze fachowej. Publikacje o charakterze popularno-naukowym oraz naukowym tworzą merytoryczną podstawę do wydzielenia szlaku na konkretnym terenie oraz zaklasyfikowania wskazanych atrakcji (obiektów, miejscowości) do ustanowionego przebiegu. Dodatkowo raz na trzy lata powinna być wydawana publikacja o charakterze popularnym na temat szlaku (zawierająca opis tematu szlaku oraz aktualne informacje).
d)Kryterium koordynacji
W momencie utworzenia bądź nadawania materialnego statusu szlaku, zostaje powołany także jego koordynator. Koordynatorem mogą być władze publiczne, podmioty życia gospodarczego, instytucje, stowarzyszenia lub inne określone formalnie zespoły osób. Istotne zadania koordynatora szlaku stanowią:
• zestawianie, wytwarzanie, publikacja oraz aktualizacja informacji dotyczących szlaku (internet, prasa),
• kontrolowanie stanu szlaku (w tym stopnia i stanu dostępności obiektów),
• kierowanie lub inicjowanie przedsięwzięć konkretnych obiektów (promocja, tworzenie i utrzymywanie oznaczeń i tras),
• dostarczanie informacji ciągłej dotyczącej funkcjonowania szlaku,
• reprezentowanie szlaku na imprezach targowych.
Dodatkowymi zadaniami koordynatora mogą być:
• organizowanie eventów związanych ze szlakiem (jednorazowych lub regularnych),
• inicjowanie, współtworzenie oraz koordynacja pakietów turystycznych (dotyczących całego szlaku lub pojedynczych obiektów bądź odcinków) lub pośredniczenie w udzielaniu tego typu usług (np. pośrednictwo w usługach noclegowych).
Tab.. Szlaki turystyczno-kulturowe w Polsce spełniające kryteria szlaku materialnego
Szlaki, które nie spełniają jednego lub kilku z wyżej wymienionych kryteriów nazywane są „wirtualnymi szlakami turystyczno- kulturowymi”, ale jednocześnie muszą stanowić stałą ofertę turystyczną jako trasa o oddzielnym temacie, posiadać własne logo oraz w swoich informacjach zawrzeć co najmniej: opis szlaku, jego przebieg oraz ofertę wycieczek (przynajmniej jedna wycieczka tematyczna w ramach przebiegu szlaku).
Tab.2. Ważne szlaki turystyczno-kulturowe w Polsce, spełniające niektóre kryteria szlaku materialnego.
Jako uzupełnienie podziału szlaków turystyczno- kulturowych należy podać klasyfikację wewnętrzną komponentów szlaku, który można uważać za w pełni rozwinięty. Wyróżnić można cztery grupy kluczowych komponentów (Puczko, Ratz, 2007, s. 133):
• pierwszą grupę stanowią atrakcje, które początkowo nie zostały stworzone dla celów turystycznych, czyli odpowiednie nośniki kulturowych wartości (np.: świątynie, zamki, zabytkowe części miast),
• do drugiej grupy należy zaliczyć atrakcje utworzone dla celów turystycznych (np.: parki tematyczne, muzea),
• miejsca, gdzie świadczone są usługi dla turystów (np.: hotele, restauracje, wypożyczalnie samochodów),
• ostatnią grupę stanowią organizacje i instytucje, które zostały powołane dla celów obsługi szlaku.
Korzyści ze standaryzacji szlaków turystyczno-kulturowych
Zastosowanie opisanego wcześniej kryterium klasyfikacji szlaków turystyczno- kulturowych, bazującego na oficjalnej certyfikacji i weryfikacji może powodować pozytywne skutki dla turystyki kulturowej.
Przede wszystkim ułatwi turyście wybór, pomiędzy szlakiem materialnym, a wirtualnym. Osoba wybierająca szlak materialny będzie wiedziała gdzie może otrzymać informacje na temat szlaku, gdzie interweniować w sytuacji braku szansy zwiedzenia obiektu, oraz że w trakcie podróży bez przeszkód odnajdzie interesujące ją miejsca. Za pośrednictwem koordynatora szlaku osoba zainteresowana będzie mogła skorzystać z pakietu usług (np. nocleg, usługi przewodnickie). Natomiast wybierając szlak wirtualny turysta będzie miał świadomość, iż większość tego typu usług będzie musiał zorganizować na własną rękę.
Po drugie, zastosowanie takiej klasyfikacji zwiększy aktywność koordynatorów aktualnie działających oraz przyczyni się do powołania nowych. Dzięki monitoringowi wewnętrznemu zostanie poprawiona dostępność obiektów znajdujących się na szlaku oraz dbałość o ciągłą aktualizację informacji.
Przez wprowadzenie markowego produktu jakim jest „turystyczny szlak materialny” pojawi się, rozumiana w pozytywnym sensie, rywalizacja pomiędzy szlakami wirtualnymi aby osiągnąć pozycję produktu rozwiniętego, czyli szlaku pełnego. Szlaki mogą ze sobą konkurować także pod względem ilości i jakości świadczonych usług.
Jednolity rozwój koordynacji szlaków, która skupia w sobie także usługi turystyczne, przyczyni się do zainteresowania szlakami zarówno polskich jak i zagranicznych touroperatorów. Dzięki temu koordynatorzy szlaków zyskają partnerów, którym będą mogli sprzedawać konkretne usługi oraz pakiety na rzecz zorganizowanych przez touroperatorów grup turystycznych.
Należy także zaznaczyć iż przekształcanie szlaków tematycznych mające na celu stworzenie zorganizowanych produktów w postaci szlaków materialnych może powodować deglomerację ruchu turystycznego, pobudzanie innych segmentów ruchu turystycznego oraz tworzenie zupełnie nowych produktów turystycznych (Kruczek, 2007, s.280).
Zapraszamy na Zbójnicki Szlak
